“Zarfa değil, mazrufa bakmalı” diyor eskimeyen eskiler kavram tahlillerinde.. Buradan, cumhuriyet kavramının zarf değil mazruf olduğunu söyleyip, mazrufa bakarak bir kavram tanımıyla başlamak istiyorum yazıya..
Kelimelerin mekansal alanından hareketle yöneldiğimizde, zamanla birlikte zihinsel hacimde açığa çıkan anlayış tümlüğünün adıdır kavram..
Batı dillerindeki “republic” sözcüğünün karşılığıdır Cumhuriyet.. Ferit Devellioğlu, Osmanlıca Türkçe Lügat’inde halk, ahali, topluluk anlamında tanımlıyor cumhuru.. Cumhuriyet sözcüğündeki i(y) eki, aitlik belirtiyor.. Cumhuri; halka ait demek oluyor.. “Arapça çoğul eki “at” nispet “i” sinden sonra gelerek de çokluk yapar” diyor Prof. Dr. Muharrem Ergin “Osmanlıca Dersleri” kitabında.. Özetle iyat eki, cumhura ait olanı cumhur adına çoğaltıyor.. Dolayısıyla mazruftaki cumhuriyet; cumhura ait olanı kamu adına devamlı çoğaltan bir yönetim oluyor..
Public: halk için, kamuya ait anlamına geliyor.. Republic sözcüğündeki ön eki, kimi dil analizcileri “res,” kimileri de “re” kabul ediyor.. Res; Latincede mal, mülk anlamına geliyor.. Dolayısıyla “res+public” de halka ait olan mülkün, memleketin yönetimi demek oluyor.. “Re” ön eki ise; devamlı yenileyerek dönüştürmek anlamına geliyor.. Mesela, reform; formu, revizyon; vizyonu, dolayısıyla “re+public” de; halka, kamuya, cumhura, topluma ait olan yönetimi devamlı yenilemek demek oluyor..
Halka ait yönetim devamlı nasıl yenileniyor? Meşruiyeti halk egemenliğinin hukukuyla oluşan meclisteki halk temsilcilerinin, seçimlerle yenilenmesiyle.. Yani, demokrasiyle..
Demokrasi, Grekçe bir sözcük.. Demos; halk, kratein; iktidar anlamına geliyor.. Demokrasi, günümüzden 2500 yıl öncesi Grek kent devletlerinde oluşuyor..
Prof Dr. Murat Sarıca, “100 soruda Siyasi Düşünce Tarihi” adlı kitabında; “Grek kent devletlerinin her zaman demokrasiyle yönetildiği sanılmasın” diyor ve ekliyor: “Atina’da demokrasi, Tep sitesinde monarşi, İsparta’da oligarşinin uygulandığı bilinen gerçeklerdir. Antik çağ düşünürlerinin yapıtlarına bakacak olursak, Grek kent devletlerinde uygulanan demokrasinin yozlaşmasıyla birbirini izleyen bu üç yönetimden söz ettiklerini görürüz.”
Demokrasi, iki bin yıl öncesi Roma kentler birliği devletinde şeklen cumhuriyete dönüşüyor..Ve fakat Grek Kent Devletlerinde de, Roma’da da kölelerin yurttaşlık hakkı bulunmuyor.. Özgür yurttaşlık Grek’te aristokratlar, Roma’da patriciuslar için söz konusu oluyor.. Roma’da yurttaş sayılmayan plebler/köleler, Spartaküs’ün başlattığı büyük ayaklanma sonrası süreçte, özgür yurttaşlık hakkıyla hukuksal eşitliğe sahip olabiliyor..
Bununla birlikte, aristokratlar da patriciuslar da ‘res+public’deki kamuya ait olan ‘res’i kendilerinin malı mülkü gibi gördüklerinden olsa gerek, cumhuriyetin halka, kamuya, topluma ait olan yönetimi devamlı yenilemek anlamlı “re+public” özünden de, halkın iktidarı anlamlı demokrasi karakterinden hiç haz etmiyor!
Mustafa Kemal, Millet Meclisinin demokratik hacminde emperyalizme karşı kazandığı zaferle kurduğu yeni Türk Devletini; “Demokrasi ilkesinin en yeni ve akılcı uygulamasını sağlayan hükümet biçimi Cumhuriyettir” sözüyle tanımlamış ve eklemişti..
“Türk Milletinin karakterine en uygun yönetim şekli Cumhuriyettir..”
Batının ünlü tarihçilerinden Prof. Toynbee, Mustafa Kemal’in, “imkânsızı’ gerçekleştiren büyük devrimci” olduğunu söylüyor ve ekliyor: “Öyle bir an düşünün ki, Batı dünyasında Rönesans, reform, bilimsel ve kültür ihtilali, Fransız İhtilali ve endüstriyel ihtilallerin hepsi bir insan hayatının içine yığılmış olsun. İşte Atatürk, bu kadar kısa süre içinde ve hiçbir ülkede uygulanamamış en ihtilalci programı gerçekleştirdi.”
Mustafa Kemal, bir yurt gezisinde (ki cumhurun içinde demek oluyor) “cumhuriyet nedir?” sorusunu şöyle yanıtlamıştı: “Cumhuriyet, kimsesizlerin kimsesidir!”
Buradan hareketle demokrasiyi de “kimsesizlerin sesi” ve bu sesle Mustafa Kemal’i cumhuriyetin karakteri olarak tanımlayabiliriz diye düşünüyorum ben.. Zarfa değil, mazrufa bakarak elbette..
Cumhuriyetimizin 95. yaşı kutlu olsun..
Selam ve saygılar… ozdemirgurcan23@gmail.com
