“İşçi ve Memur Hakları” tartışıldığında mutlaka ele alınması gereken bir konu, hakların kâğıda geçirilmesiyle, kâğıttaki hakların hayata geçirilmesinin iki ayrı aşama olduğudur. Birkaç örnek bu ayrıma açıklık getirecektir.
Türkiye’de iş sözleşmesiyle çalışanlar için “haftalık çalışma süresi” 45 saattir. Bu sürenin üzerindeki çalışmalar fazla çalışma sayılır ve bu ek sürenin ücretinin yüzde 50 zamlı ödenmesi gerekir.
Çevrenizdeki tezgâhtarlara bakın! Günde ve haftada kaç saat çalışıyorlar? Peki, haftada 45 saatin üzerindeki süreler için zamlı ek ücret alıyorlar mı? Bankalarımızın bir bölümüne bakın! Bazı bankalarda iş bitene kadar çalışılıyor ve ek ücret ödenmiyor.
Birçok işçi ‘İş Kanunu’nu bilmiyor. Elindeki akıllı telefonla bin bir numara çekiyor, ancak www.basbakanlik.gov.tr sitesine girerek İş Kanunu’nun ‘en güvenilir’ son biçimini indirmeyi ve okumayı bilmiyor veya bu konuyu önemsemeyerek haklarından vazgeçmiş oluyor. İşçilerin bir kısmı bilgisizlikten kâğıt üzerinde var olan bu hakkını hayata geçiremiyor, bir kısmı işten atılma korkusundan.
Bazı yerlerde işçiye işe girerken imzalatılan iş sözleşmesine, yapılacak fazla çalışmanın ücretinin işçinin ücretinin içinde olduğuna ilişkin bir madde ekleniyor. İşçi de bunu kabulleniyor. Hâlbuki bu işlerle biraz ilgilense, böyle bir metne imza atsa bile, yılda 270 saati ve haftada 5 saat 12 dakikayı aşan fazla çalışma için ücret ödenmesi gerektiğini bilecek.
İşçi fazla çalışma yapıyor ancak çalışırken bu hakkını talep etmekten çekiniyor olabilir. Diyelim işten ayrıldı. Eğer kanıtlayabilirse, geçmişe dönük olarak son 5 yıllık dönemde yaptığı fazla çalışmanın ücretini alabilir.
Hep hak almaktan söz edilir. Hak almak kadar önemli olan, alınmış hakların kullanılmasıdır. Bunun önündeki engel de bilgisizlik veya hak arandığında işten atılma korkusudur.
Sendikalar taşeron işçiliğinden yakınıyor. Ancak kamu sektöründeki taşeron işçileriyle ilgili olarak haklı değiller. Kamu kesiminde çalışan taşeron işçilerine ve hatta daha genel olarak kamu sektöründe ihaleyle yaptırılan anahtar teslimi işlerde çalışan işçilere de çok önemli haklar sağlayan 94 sayılı ILO Sözleşmesi var. Bu sözleşmeyi tamamlayan 1988/13168 sayılı Bakanlar Kurulu kararı var.
Bu metinlerin uygulatılacağına ilişkin hükümler 1993 yılında Türk-İş ile kamu işveren sendikaları arasında imzalanan çerçeve protokolüne ve ardından toplu iş sözleşmelerine kondu.
Hangi sendika kâğıt üzerindeki bu hakkın hayata geçirilmesi için girişimde bulundu? Bir sendikanın uzman kadrosu geçmişte iki kez bu konuda gerekli hazırlıkları yaptı ve konuyu dava açma aşamasına getirdi. Ancak her iki kez de, iki ayrı genel başkanın müdahalesiyle dava açılması engellendi.
Hak almak zordur; alınan hakkı hayata geçirmek de en az ilk aşama kadar zordur.
Sadık KARAKAŞ
